Την Τετάρτη 30 Νοεμβρίου 2022 πραγματοποιήθηκε η επιστημονική συνάντηση με τίτλο “Ψηφιακές μέθοδοι και εργαλεία στη Λαογραφία, την Κοινωνική Ανθρωπολογία και την Προφορική Ιστορία” η οποία διοργανώθηκε από την Ακαδημία Αθηνών στο πλαίσιο του έργου Το αναδυόμενο τοπίο ψηφιακής εργασίας στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες για τις πρακτικές ψηφιακής εργασίας στις ανθρωπιστικές επιστήμες.
Η συνάντηση έλαβε χώρα στη Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών με φυσική και διαδικτυακή παρουσία, με προσκεκλημένους ομιλητές:
- Πάρης Ποτηρόπουλος, Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, Ακαδημία Αθηνών, επιστημονικός υπεύθυνος για τον συντονισμό του DARIAH-GR/ΔΥΑΣ
- Γιώργος Κατσαδώρος, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
- Γιάννης Καραχρήστος, Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, Ακαδημία Αθηνών
- Ποθητή Χαντζαρούλα, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
- Πέτρος Πετρίδης, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
- Ζωή Μάργαρη, Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, Ακαδημία Αθηνών
- Αλέξανδρος Καπανιάρης, Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
- Βασίλειος Πουλόπουλος, Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
και συντονιστή τον ιστορικό Γιώργο Τζεδόπουλο, συνεργάτης της Ακαδημίας Αθηνών από την ομάδα ΔΥΑΣ.
Τα ερωτήματα που απασχόλησαν τους ομιλητές ήταν οι ψηφιακές μέθοδοι της έρευνας, τα νέα ερευνητικά πεδία που ανοίγονται μέσα από την ψηφιακότητα, η συγκρότηση και αρχειοθέτηση ψηφιακών τεκμηρίων, η αξιοποίηση ψηφιακών τεκμηρίων που παράγουν οι δρώντες, τα ζητήματα διαμοίρασης και δικαιωμάτων των ψηφιακών τεκμηρίων, και εν τέλει οι προκλήσεις που προκαλεί η ψηφιακή συνθήκη για τους συγκεκριμένους επιστημονικούς κλάδους ως προς τη θεωρητική και μεθοδολογική τους συγκρότηση, αλλά και το κοινωνικό/εκπαιδευτικό τους αποτύπωμα. Οι ομιλητές τεκμηρίωσαν τις προσεγγίσεις τους με αναφορά σε συγκεκριμένα παραδείγματα από την ερευνητική τους εμπειρία και δράση. Ως εκ τούτου, η συνάντηση ανέδειξε τόσο τον βαθμό και τη σημασία της εμπλοκής σε ερευνητικά έργα που αφορούν ή συμπεριλαμβάνουν τον ψηφιακό παράγοντα, όσο και το μεγάλο θεματικό εύρος των ερευνητικών αυτών εγχειρημάτων.
Στην εισαγωγική τοποθέτηση του Πάρη Ποτηρόπουλου παρουσιάστηκε ο στόχος της συνάντησης στο πλαίσιο του έργου «Το αναδυόμενο τοπίο ψηφιακής εργασίας στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών υποδομών DARIAH και CLARIN».
Στη συνέχεια, ο Γιάννης Καραχρήστος αναφέρθηκε στο ζήτημα του ψηφιακού μετασχηματισμού μεγάλων αρχειακών συλλογών και στις ποικίλες του όψεις (τεκμηρίωση, μεταδεδομένα, διαλειτουργικότητα, χρήση δομημένων λεξιλογίων), μέσα από την εμπειρία του Αρχείου του Κέντρου Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Η Ποθητή Χαντζαρούλα μίλησε για την ερευνητική προσέγγιση αρχειοθετημένων προφορικών μαρτυριών σχετικά με το Ολοκαύτωμα, για την ένταξη της μαρτυρίας και του μάρτυρα/υποκειμένου στην αφηγηματική στόχευση της αρχειακής συλλογής και για την ανάγκη να γίνει η ίδια η αρχειακή συγκρότηση αντικείμενο έρευνας.
Ο Πέτρος Πετρίδης παρουσίασε μια ερευνητική προσέγγιση των machinima, των βίντεο που δημιουργούν οι παίκτες διαδικτυακών παιχνιδιών αποσπώντας οπτικοακουστικό υλικό από τους ίδιους τους κόσμους των παιχνιδιών και συγκροτώντας νέες κοινότητες και υποκειμενικότητες, και άνοιξε τη συζήτηση προς την κατεύθυνση της «ψηφιακής εθνογραφίας».
Η Ζωή Μάργαρη μίλησε για συγκεκριμένα προγράμματα ψηφιοποίησης και αρχειοθέτησης για την καταγραφή εθνομουσιολογικών δεδομένων που αφορούν ταυτόχρονα εικόνα, ήχο και κίνηση (χορό), και τόνισε τα συχνά προβλήματα που ανακύπτουν ως προς την εξασφάλιση της βιωσιμότητας των ψηφιακών ερευνητικών υποδομών.
Ο Γιώργος Κατσαδώρος αναφέρθηκε στην έρευνα σχετικά με τα διαδικτυακά μιμίδια (memes) και υπογράμμισε τον τρόπο, με τον οποίο η ψηφιακή εθνογραφία αναδεικνύει την ανθεκτικότητα και τους μετασχηματισμούς του λαϊκού πολιτισμού στο περιβάλλον του Διαδικτύου.
Ο Αλέξανδρος Καπανιάρης παρουσίασε μια εποπτική εικόνα των εξελίξεων στην ψηφιακή λαογραφία, από την οργάνωση ψηφιακών τεκμηρίων σε αποθετήρια, την πολιτισμική χαρτογράφηση και τα εικονικά μουσεία έως την ψηφιακή αφήγηση (storytelling) και την εφαρμογή στη διδασκαλία.
Τέλος, ο Βασίλης Πουλόπουλος αναφέρθηκε στη σημασία της διαλειτουργικότητας για την επικοινωνία και διασύνδεση των ερευνητικών έργων και τόνισε τους κινδύνους που εγκυμονούν η περιθωριοποίηση των ανθρωπιστικών σπουδών ως πεδίων συγκροτημένης γνώσης και η απώλεια του βάθους και του συγκειμένου στην κατανόηση του χρόνου και του χώρου.
Στη συνέχεια, ο συντονιστής της συνάντησης Γιώργος Τζεδόπουλος συνόψισε τα κύρια σημεία των τοποθετήσεων και έθεσε στους ομιλητές δύο ερωτήματα σχετικά με τη χρήση ψηφιακών μεθόδων οργάνωσης του υλικού και με την αξιοποίηση ή συγκρότηση δομημένων λεξιλογίων και θησαυρών στην τεκμηρίωση και τα μεταδεδομένα. Οι ομιλητές πήραν τον λόγο με τη σειρά και αναφέρθηκαν στην προσπάθεια ανταπόκρισης στο αίτημα της διαλειτουργικότητας και ευρεσιμότητας, στην έννοια του «ανοικτού αρχείου» και στην αξιοποίηση των ταξινομιών «από τα κάτω» (folksonomies).
Η συζήτηση άνοιξε με τη συμμετοχή των ακροατών και παρεμβάσεις από τα μέλη της ομάδας ΔΥΑΣ της Ακαδημίας Αθηνών Ελένη Κατσιαδάκη, Ελένη Γουλή και της ομάδας του Ινστιτούτου Επεξεργασίας του Λόγου Μαρία Γαβριηλίδου, Γεωργία Μπακαγιάννη, και ολοκληρώθηκε έχοντας καλύψει ολόκληρο το θεματικό φάσμα των παρουσιάσεων των ομιλητών και των ερευνητικών ερωτημάτων του έργου.
